Հասարակական կազմակերպությունների դերը ժամանակակից հասարակության մեջ չափազանց կարևոր և բազմաշերտ է։ Դրանք խթանում են քաղաքացիական հասարակության կայացումը՝ ձևավորելով ակտիվ, տեղեկացված և պատասխանատու քաղաքացիների համայնք, ինչպես նաև խրախուսում են նրանց մասնակցությունը հանրային կյանքին՝ հնարավորություն ստանալով արտահայտել իրենց կարծիքը, ներգրավվել որոշումների կայացման գործընթացներում և ազդել հանրային քաղաքականությունների ձևավորման վրա։
Հասարակական կազմակերպությունները նաև վերահսկողական գործառույթ են կատարում՝ հետևելով կառավարության գործունեությանը, ներկայացնելով առաջարկներ, բարձրաձայնելով խնդիրները և պահանջելով անհրաժեշտ փոփոխություններ։ Որպես քաղաքացիական հասարակության հիմնասյուներ՝ հասարակական կազմակերպությունները պաշտպանում են արդարությունը, աջակցում համակարգայնորեն անտեսված խմբերին և համայնքներին, վերահսկում մարդու իրավունքների պաշտպանությունը։ Հասարակական կազմակերպությունները կարևոր դեր ունեն հանրային քաղաքականությունների ձևավորման և վնասակար քաղաքականությունների վերացման գործընթացում՝ ներկայացնելով առաջարկություններ օրենքների, ռազմավարությունների կամ բարեփոխումների վերաբերյալ։
Սակայն պետք է նշել, որ հասարակական կազմակերպությունների նպատակը պետական գործառույթների ամբողջական փոխարինումը չէ։ Նրանց գործունեությունը պայմանավորված է հասարակության կարիքներով ու խնդիրներով, այլ ոչ թե պետության պատասխանատվությունների իրականացման պարտականությամբ։ Հասարակական կազմակերպությունները կարող են լրացնել պետական համակարգի բացթողումները՝ միջամտելով այն ոլորտներում, որտեղ պետության գործողությունները բավարար արդյունավետ չեն։
Հասարակական կազմակերպությունները կարևոր դեր ունեն նաև փակ հաստատություններում, օրինակ՝ քրեակատարողական հիմնարկներում։ Դրանք իրականացնում են վերահսկողական գործառույթ, բացահայտում և բարձրաձայնում մարդու իրավունքների խախտումները, նպաստում այդ հաստատությունների թափանցիկությանը և հաշվետվողականությանը։ Բացի դրանից, հասարակական կազմակերպությունները հասարակական վերաբերմունք են ձևավորում և փոփոխում՝ հանրային հնչեղություն տալով խնդիրներին, ընդլայնելով հանրային ազդեցությունը օրենսդրական բարեփոխումների և գործնական լուծումների վրա, ինչպես նաև պահելով ոլորտային հիմնախնդիրները հասարակության ու մեդիայի ուշադրության կենտրոնում, ձևավորելով հանրային նոր ընկալումներ և նարատիվներ։
Հասարակական կազմակերպությունները նպաստում են նաև փակ հաստատություններում ծառայությունների և այնտեղ գտնվող անձանց կյանքի որակի բարելավմանը՝ տրամադրելով կրթական, հոգեբանական, իրավական և այլ աջակցություն, այդպիսով լրացնելով պետական համակարգի բացերը և նպաստելով վերականգնողական միջավայրի ստեղծմանը։ Հասարակական կազմակերպությունների ներգրավվածությունը բարձրացնում է փակ հաստատությունների պատասխանատվությունը և վերջիններիս նկատմամբ հանրային դրական ընկալումը, խթանում արդար ու մարդու իրավունքներին համահունչ միջավայրի ստեղծումը։
Այնուամենայնիվ, հասարակական կազմակերպությունների գործունեությունը հաճախ կարող է բախվել խոչընդոտների, որոնք ի զորու են նվազեցնել նրանց աշխատանքի արդյունավետությունը։ Օրինակ, հասարակական կազմակերպությունների գործունեությունը երբեմն ընկալվում է որպես քննադատություն պետական համակարգի կամ հաստատությունների ղեկավարության նկատմամբ, ինչի պատճառով կարող են հանդիպել դիմադրության կամ թերահավատության։
Այս համատեքստում կարևոր է ընդգծել, որ հասարակական կազմակերպությունների անխոչընդոտ աշխատանքը փակ հաստատություններում կարևոր նախապայման է մարդու իրավունքների պաշտպանության, թափանցիկության և հաշվետվողականության ապահովման համար։ Հետևաբար անհրաժեշտ է․
- Պարբերաբար հանդիպումներ և քննարկումներ կազմակերպել հասարակական կազմակերպությունների և փակ հաստատությունների ղեկավարության միջև։
- Իրազեկման դասընթացներ և հանդիպումներ անցկացնել փակ հաստատությունների աշխատակազմի համար հասարակական կազմակերպությունների դերի և նշանակության վերաբերյալ։
- Հանրային խոսքում կարևորել հասարակական կազմակերպությունների դերը, նրանց հետ համագործակցության կարևորությունը և դրական ազդեցությունը փակ հաստատություններում։
- Ուսումնասիրել և կիրառել այլ երկրների հաջողված փորձը և համագործակցության մոդելները։
Այս մեխանիզմների և հստակեցված ընթացակարգերի ներդրումը կարող է ապահովել հասարակական կազմակերպությունների գործունեության լիակատար արդյունավետությունը փակ հաստատություններում՝ բարձրացնելով փոխհարաբերությունների որակը։ Այդ մեխանիզմները և ընթացակարգերը կարող են նպաստել նաև համագործակցության շարունակականության ապահովմանը՝ ձևավորելով երկարաժամկետ ու կայուն գործընկերություն և համագործակցության կայուն ավանդույթ։ Դա կարող է չեզոքացնել պետական կառույցներում կադրերի հոսունության և պատասխանատու պաշտոններում նշանակվող անձանց հաճախակի փոփոխության հետ կապված մարտահրավերները՝ միևնույն ժամանակ ապահովելով ինստիտուցիոնալ հիշողության պահպանումը, ինչը կենսական նշանակություն ունի փակ հաստատություններում մարդու իրավունքների պաշտպանության երաշխավորման և վերականգնողական գործընթացների արդյունավետ իրականացման համար։
